“Gửi các bạn sinh viên những trăn trở của một người trẻ tuổi.
Giờ
này có thể bạn đang ngủ rất ngon. Tôi thì không dù đồng hồ chỉ đúng 5h sáng.
Mấy nay cứ trăn trở nhiều thứ, thức khuya lắm! Nhiều khi cũng thắc mắc không
biết mình có phải 25 tuổi không? Thấy mình già so với tuổi quá.
Đây
không phải là một chủ đề to tát hoặc mới mẻ gì, nhưng tôi trăn trở nên chia sẻ,
thế thôi!
Tôi
nhớ trong một tác phẩm nào đó của nhà văn Phan Việt có đoạn: “Nếu có một thời
điểm nào đó trong cuộc sống, mà chúng ta cần phải và nên bị dúi xuống bùn lầy
tăm tối, tốt nhất hãy chọn lúc 18 – 25 tuổi, lúc mà bạn có cả sức khỏe lẫn sự
dẻo dai, cả hưng phấn lẫn thất vọng, cả niềm tin sắt đá lẫn sự ngoan cố mù
quáng, cả sự hiểu biết bằng bản năng và trực giác chưa bị pha tạp lẫn sự tăm
tối vì mơ hồ nhận thấy những lực cản của xã hội. Nghĩa là có tất cả mà lại
chẳng có gì vững chắc”. Tôi hoàn toàn đồng ý với suy nghĩ của tác giả. Tôi đặt
tên cho khoảng thời gian ấy là Tuổi Trẻ. Chẳng phải dưới 18 hoặc trên 25 thì
không trẻ nữa, nhưng tôi thấy 8 năm ấy mới thật sự là đẹp nhất của giai đoạn
tuổi trẻ. Ở cái tuổi ôm trọn thời sinh viên này, lẽ ra các bạn phải dấn thân
thật nhiều, trằn trọc, suy tư thật nhiều về cuộc đời, về xã hội, về dân tộc,…
thậm chí mất ăn mất ngủ, thao thức đêm dài.
Có
quá nhiều câu chuyện kể về những con người sinh ra trong hoàn cảnh nghèo khó,
cùng cực để rồi họ có động lực vươn lên thành công. Tôi từng đọc và cả tiếp xúc
với những con người ấy và tôi nghĩ: “Nếu ở trong hoàn cảnh đó, mình cũng sẽ có
động lực vươn lên như họ thôi”. Hoặc cũng không thiếu những câu chuyện về những
người thành công được sinh ra trong một nền tảng gia đình rất tốt, ba mẹ đều
thành công và họ ý thức được tầm quan trọng của việc đầu tư vào giáo dục cho
con cái. Tôi cũng biết và tiếp xúc với nhiều người thuộc nhóm này, rồi tôi cũng
từng nghĩ: “Gia đình họ có điều kiện và nền tảng như vậy, việc họ thành công
không có gì đáng ngạc nhiên cả”. Nếu bạn cũng có những suy nghĩ giống như tôi
cho hai trường hợp trên, thì tôi chia sẻ rằng đó chỉ là sự biện hộ thôi. Cả hai
nhóm người trên đều đáng ngưỡng mộ và trân trọng bởi họ đã nỗ lực vươn lên
trong cuộc sống. Tôi thì thuộc nhóm người ở giữa và tôi nghĩ mình giống đa số
các bạn. Nói một cách văn vẻ đây là nhóm người mắc kẹt ở mức trung bình về
nhiều mặt. Gia đình tôi không giàu, nhưng cũng không quá nghèo (tuy là hơi
nghèo vào cái thời đất nước còn khó khăn, gia đình nào cũng vậy thôi). Tôi học
không xuất sắc, nhưng cũng không dở. Tôi không tự ti, nhưng cũng chẳng tự tin
về mình lắm. Tôi không có nhiều mối quan hệ trong cuộc sống, nhưng cũng có
không ít bạn bè,… Tôi nói như vậy chỉ để muốn chia sẻ với bạn rằng ai cũng có
thể vươn lên cho dù xuất thân trong hoàn cảnh gia đình như thế nào, thành tích
học tập ra sao, thông mình vừa vừa, thông minh kiệt xuất, hay ngu si đần độn,…
Chỉ cần một tư duy đúng đắn, nuôi dưỡng khát vọng lớn và dám dấn thân lăn xả
từng việc nhỏ bằng tất cả trách nhiệm của mình. Ai cũng có thể vươn lên!
Cứ
mỗi lần tiếp xúc với các bạn sinh viên là tôi lại đau đáu trong lòng. Những câu
hỏi các bạn đặt ra cho tôi nhiều khi khiến tôi phát bực nhưng phải làm chủ cảm
xúc để giữ thái độ bình tĩnh. Hoặc cũng không ít lần khi nghe hỏi xong, tôi chỉ
biết cười trừ vì thật sự không biết phải trả lời sao cho thỏa đáng nữa. Tôi xót
xa không biết tại sao những câu hỏi ấy lại được nêu lên dù biết là không nên
vùi dập từ trong trứng nước, cần khuyến khích dám đặt câu hỏi khi có thắc mắc
vì đó là cách rất hay để học hỏi. Nhưng thông qua những câu hỏi ấy, tôi thấy
một thực trạng tư duy kém cỏi, thiển cận và bị động đang ăn sâu vào trong nhiều
bạn sinh viên.
Trong
một lần tọa đàm thân mật với khoảng 20 bạn sinh viên đến từ nhiều trường đại
học khác nhau, có một bạn sinh viên năm cuối khối ngành kinh tế hỏi tôi rằng:
“Anh ơi, trong 4 năm học đại học, em không tham gia hoạt động hoặc đi làm thêm
gì hết, vậy thì bây giờ em điền cái gì vào CV để xin việc đây anh?”. Khi tôi
hỏi ngược lại những người tham dự hôm ấy là ai cũng ở trong tình trạng giống
vậy, thì quá ngạc nhiên là khoảng 60% cánh tay giơ lên. Trời ơi! Tôi chỉ muốn
hét thật to với nhóm bạn trẻ đó (may là tôi giữ được sự bình tĩnh để từ tốn
chia sẻ): “Các em ơi, sao các em đi tìm một thứ mà chắn chắn là không có trên
đời này vậy? Các em muốn thành công mà không phải trả giá? Các em muốn học giỏi
mà không có những đêm thức trắng vùi đầu vào đèn sách sao? Làm gì có cái thứ đó
trên đời này”. Tôi đang nói đến một tư duy vô cùng nguy hiểm ở các bạn sinh
viên, tư duy mì ăn liền. Cái gì cũng muốn có ngay kết quả mà không phải bỏ công
sức. Cái gì cũng muốn người ta mang đến dâng cho mình, ngồi rung đùi mà hưởng
trái ngọt.
Khi
huấn luyện một khóa học với chủ đề “Sẵn sàng cho sự nghiệp”, tôi ngạc nhiên khi
thấy có khá nhiều bạn sinh viên mong muốn bước vô khóa học để được nghe về cách
trả lời phỏng vấn, cách viết CV sao cho hay, cách làm sao để thi đậu vào chương
trình MT (Management Trainee – đây là một cuộc thi nhằm tìm kiếm những tài năng
trẻ của các tập đoàn đa quốc gia rất được giới sinh viên quan tâm). Nói chung
là các bạn cần những cái có thể xài được liền, tạo kết quả ngay tức thì. Thực
dụng không có gì là xấu cả, tuy nhiên nó chỉ phát huy hiệu quả khi bạn có một
nền tảng nhận thức vững chắc về sự nghiệp, về tư duy lãnh đạo, về phong cách
làm việc, về văn hóa ứng xử nơi công sở,… Hay nói một cách khác là nội lực của
bạn có mạnh thì kỹ năng mới phát huy tác dụng. Khi hỏi thăm thì tôi biết được
các bạn rất ít tham gia vào những hoạt động xã hội, các câu lạc bộ đội nhóm và
nỗ lực vươn lên nhiều vai trò lãnh đạo khác nhau. Vậy mà ai cũng muốn thi đậu
vào MT? Tôi giả sử các bạn may mắn trả lời phỏng vấn tốt để vào được chương trình
này, thì liệu bạn có “sống” và tỏa sáng được trong đó hay không là điều bạn cần
suy nghĩ. Tôi rất tâm đắc với cách nhìn nhận của Chuyên gia giáo dục Giản Tư
Trung rằng “Ta là sản phẩm của chính mình”, vậy thì cái sản phẩm BẠN ngày hôm
nay có cạnh tranh được với những “đối thủ” khác về tư duy, nhận thức, thái độ,
kiến thức, kỹ năng,… hay không? Đối với đồ ăn thì người ta cũng ráng suy nghĩ
cho ra những phương cách “mì ăn liền” để đáp ứng với đỏi hỏi ngày càng gắt gao
và cạnh tranh của xã hội, nhưng với thành công thì làm sao có thể như vậy được?
Tư
duy thứ hai là tư duy đòi hỏi. Các bạn đòi hỏi nhiều quá, nhiều hơn những gì
các bạn bỏ ra. Các bạn sinh viên đa số đều rất tự tin về kiến thức của mình, đó
là con dao hai lưỡi. Tự tin là tốt, nhưng tự tin bao nhiêu thì cần phải nỗ lực
chui rèn bản thân không ngừng. Các bạn đang dán cái mác “ĐẠI học” quá lớn vào
mình để kết luận rằng kiến thức đã đủ cho công việc và mình có quyền đòi hỏi
công ty phải trả mức lương tương xứng với 4 năm dùi mãi kinh sử trên ghế nhà trường.
Có nhiều bạn khi tôi hỏi về công việc bạn mong muốn sau khi ra trường, bạn mô
tả muốn làm việc cho các tập đoàn đa quốc gia với thu nhập ít nhất là 800
USD/tháng. Tôi hỏi tiếp: “Vậy em có cái gì để người ta phải trả em 800
USD/tháng?”. Bạn… cứng họng!
Các
bạn ơi, mơ lớn là tốt. Bạn muốn mức lương bao nhiêu cũng được, không những 800
USD/tháng, mà thậm chí 8000 hay 80.000 USD cũng được. Nhưng, bạn cần phải trả
lời câu hỏi là bạn có cái gì để người ta phải trả cho bạn mức lương đó? Bạn có
nghĩ công việc photocopy cũng có thể làm xuất sắc hơn bình thường được hay
không? Bạn phải thay thế tư duy đòi hỏi bằng một tinh thần cống hiến hăng say,
không ngại việc, không chê việc, làm với tất trách nhiệm và chuẩn mực cao nhất
để đổi lại kinh nghiệm và sự tín nhiệm. Chứng minh cho họ thấy đi đã, khoan đòi
hỏi, rồi bạn sẽ được trả công xứng đáng sau này.
Ngoài
ra, các bạn chỉ muốn nhận mà không muốn trả giá. Từ “giá” ở đây tôi muốn nói ở
cả nghĩa bóng lẫn nghĩa đen. Tôi diễn thuyết cho sinh viên khá nhiều, cái gì miễn
phí thì bạn đến đông lắm. Nhưng cái gì cần một khoản đầu tư để học hỏi sâu hơn
thì hình như với bạn nhiêu đó “hàng” miễn phí là đủ rồi. Bạn chê mắc, bạn tiếc
tiền, bạn thấy không cần thiết. Rồi thì sau này cái giá mà bạn thật sự sẽ trả
còn đắt hơn nhiều. Bạn tiếc tiền đầu tư vào bản thân thì xem như bạn cũng tiếc
thành công.
Cuối
cùng, điều khiến tôi trăn trở nhiều nhất ở các bạn sinh viên là các bạn không
có một khát vọng lớn. Cách đây hai tuần, tôi kết hợp với một tổ chức nhân sự uy
tín để tổ chức một khóa huấn luyện dành cho những sinh viên đã qua chọn lọc,
nhằm mục đích trang bị cho các bạn cách tư duy của một nhà lãnh đạo tương lai.
Khóa huấn luyện kết thúc rồi nhưng dư âm của nó khiến tôi trằn trọc mãi. Tôi
băn khoăn, lo ngại về Tuổi Trẻ hiện nay, lứa tuổi mà tôi cũng thuộc về. Rồi
Việt Nam chúng ta sẽ ra sao khi mà những con người chủ nhân tương lai của đất
nước lại có những suy nghĩ và biểu hiện như vậy? Trách ai bây giờ đây? Tôi
không dám vơ đũa cả nắm, bởi tôi tin rằng vẫn có rất nhiều bạn trẻ đang từng
ngày nỗ lực vươn lên với những khát vọng lớn lao, phục vụ trước hết cho đất
nước, sau đó mới đến bản thân mình. Nhưng tôi muốn dấy lên một thực trạng đáng
báo động ngày nay ở một số lượng lớn các bạn sinh viên: các bạn suy nghĩ nhỏ
quá. Đó là chỉ mong làm sao có đủ tiền sống mỗi ngày; làm sao có thể thi đậu
tốt nghiệp tốt nghiệp nếu không sẽ bị ba mẹ la; làm sao để có thể tìm được một
công việc ổn định sau khi ra trường; làm sao có thể tự lo được cho bản thân sau
khi tốt nghiệp,… Tôi cũng từng như vậy, y chang các bạn thôi. Nhưng bạn ơi, bạn
cần biết rằng điều đáng sợ nhất của một đất nước không phải là nghèo nàn về tài
nguyên khoáng sản; không phải là đất nhỏ ít dân; mà điều đáng sợ nhất là đất
nước ấy chỉ tập hợp những con người không dám khát vọng lớn, không dám ước mơ
lớn. Ai cũng muốn nước mình giàu mạnh, ai cũng muốn Việt Nam có thể vươn ra tầm
châu lục, thậm chí là sân chơi toàn cầu; nhưng ai cũng suy nghĩ nhỏ nhặt, ai
cũng chỉ nghĩ cho riêng cho bản thân mình thôi thì làm sao có thể cùng nắm tay
nhau đi lên được đây? Bạn có thể trông chờ điều gì trong khi mỗi ngày mình chỉ
biết la cà những quán café, quán nhậu, những thú vui cho quên đời quên sầu,
giết thời gian. Tôi thật sự lo, lo lắm các bạn ạ!
Than
vãn rồi cũng thế thôi, bây giờ cần phải làm gì đây? Câu hỏi này quả là rất rộng
và quá khó với tôi. Nhưng nếu chỉ được chọn một điều duy nhất để chia sẻ với
sinh viên, trong giới hạn kinh nghiệm và hiểu biết của mình, tôi muốn nói rằng
các bạn cần phải CHỦ ĐỘNG. Các bạn còn bị động quá, điển hình là mỗi khi tọa
đàm (tức là một dạng hỏi đáp chia sẻ kinh nghiệm), tôi hỏi là có ai có câu hỏi
gì không thì chỉ một sự im lặng đáng sợ xuất hiện. Tôi hỏi tại sao thì các bạn
nói rằng đến đây để được nghe anh chia sẻ gì đó. Các bạn ơi, cần phải thay đổi
tư duy ngay đi, CHỦ ĐỘNG lên. Đừng ngồi đó mà mong người ta đem thành công đến
với bạn. Đừng chỉ biết nộp đơn rồi cầu mong nhà tuyển dụng gọi điện và mời bạn
ký hợp đồng. Đừng mỗi ngày chỉ có đến trường rồi quay về nhà mà mong mình sẽ
tỏa sáng trong sự nghiệp sau này. Đừng kêu than oán trách việc giáo dục đại học
thế này thế kia, thiếu thực tiễn, toàn lý thuyết,… Ai cũng có công việc và
trách nhiệm của họ thôi. Nhiệm vụ của bạn là học và hãy biết nỗ lực học một
cách chủ động. Nó xuất phát từ ý thức “Ta là sản phẩm của chính mình” để chuyển
vai trò đầy tớ sang vai trò ông chủ của quá trình học. Chính bạn mới là người
đề ra những cái mình cần học dưới sự hướng dẫn của thầy cô hoặc những người
trước, rồi nỗ lực học tập bằng phương pháp học sáng tạo. Sự học cũng cần mở
rộng cách nhìn nhận. Không phải cứ phải có cái bàn, cái ghế, quyển vở, cây bút
thì mới gọi là học. Học ở bất kì đâu, học từ bất kì ai. Chỉ cần một cái đầu
rộng mở, chịu khó quan sát, trao đổi, đánh giá, phân tích, thắc mắc là được.
Thay đổi cả hệ thống thì khó, nhưng thay đổi bắt đầu từ chính bản thân mình thì
ai cũng làm được, chỉ là bạn có muốn hay không thôi?
Vài
trăn trở của một người trẻ tuổi gửi đến Tuổi Trẻ. Giai đoạn 18 – 25 thật đẹp,
đừng phung phí thời gian để biến mình thành một thế hệ lu mờ của xã hội.
5h
sáng ngày 3/7/2012″
Vũ Đức Trí Thể
